معاملات سلف چیست؟

انواع معاملات

انواع معاملات از نگاه تحویل دادن به مشتری بر چهار نوع است:

اول: معامله‌ی نقدی به این صورت که کتابی را مثلا به ده هزار تومان می‌خرد و همان‌جا پول را می‌دهد و کتاب را تحویل می‌گیرد، این جایز است.

دوم: معامله‌ای که در آن کالا و پول بعد از معاملات سلف چیست؟ مدتی تحویل داده می‌شود: مثل اینکه ماشینی با فلان مشخصات را بعد از یک سال به قیمتِ ده میلیون تومان تحویل مشتری می‌دهد. این معامله‌ جایز نیست؛ زیراجنس و کالا هردو نسیه است.

سوم: پول را اول تحویل می‌دهد و پس از مدتی کالا یا جنس را تحویل می‌گیرد، بیع سلم همین است و جایز می‌باشد.

چهارم: اول کالا یا جنس را تحویل می‌گیرد و بعد از مدتی پول می‌دهد. مثل اینکه ماشینی را به پانزده میلیون تومان می‌خرد و پول آن را بعد از یک سال پرداخت می‌کند. این معامله‌ نیز جایز است.

بیع سَلَم: این است که جنسی با مشخصات تعیین شده خریداری می‌شود و مشتری در همان جلسه‌ معامله‌ پول را پرداخت می‌کند و جنسی را در زمان تعیین شده پس از مدتی از فروشنده تحویل می‌گیرد.

الله تعالی به خاطر آسان‌گیری به مسلمین و برآورده شدن نیازهای‌شان، بیع سلم را مباح قرار داده است و این بیع را «بیع سلف» نیز می‌گویند و در این معامله اول پول پرداخت می‌شود و بعد از مدتی کالا را تحویل می‌دهند.

چه تفاوتی بین قیمت نقد و نسیه وجود دارد؟

از دیدگاه فقهی، حکمت اصلی تفاوت قیمت نقد و نسیه در چیست؟ آیا اصطلاح: للاجل قسط من الثمن مبنای فقهی دارد؟ آیا از نظر اسلام جایی وجود دارد که برای زمان ارزش مستقلی در نظر گرفته شده باشد؟

بیع (خرید و فروش) در یک تقسیم بندی به چهار قسم کالی به کالی، نقد، نسیه و سلم (سلف) تقسیم می گردد. معامله کالی به کالی آن است که در آن ثمن و مثمن، در هنگام معامله، دین وغایب هستند. (چنین معامله ای از نظر همه فقهاء حرام است.)
معامله نقد آن است که در آن ثمن و مثمن، بدون فاصله زمانی بین طرفین رد و بدل می شود.
نسیه آن است که کالا (متاع) در حین عقدحاضر باشد و بلا فاصله بعد از معامله به مشتری تحویل داده می شود ولی پرداخت قیمت (ثمن) با یک فاصله زمانی مورد توافق طرفین پرداخت می شود.
سلم (سلف) آن است که قیمت (ثمن) در حین عقد پرداخت می شود ولی کالا (متاع) با یک فاصله زمانی مورد توافق طرفین تحویل خریدار می شود.

بیع (خرید و فروش) در یک تقسیم بندی به چهار قسم کالی به کالی، نقد، نسیه و سلم (سلف) تقسیم می گردد. معامله معاملات سلف چیست؟ کالی به کالی آن است که در آن ثمن و مثمن، در هنگام معامله، دین وغایب هستند. (چنین معامله ای از نظر همه فقهاء حرام است.)

بر اساس قاعده «للاجل قسط من الثمن» که یک قاعده عرفی مورد قبول شرع است در معامله نسیه و سلم ، مقداری از ثمن (قیمت پولی که خریدار باید بپدازد) در مقابل مهلت تعیین شده قرار می گیرد، به همین دلیل اگر قیمت اجناس در معامله نسیه بیشتر از قیمت آن در معاملات سلف چیست؟ معامله نقدی باشد اشکالی ندارد. همچنین اگر قیمت اجناس در معامله سلم کمتر از قیمت آن در معامله نقدی باشد اشکالی ندارد.
بیع (خرید و فروش) در یک تقسیم بندی به چهار قسم ،کالی به کالی، نقد، نسیه و سلم (سلف) تقسیم می گردد. معامله کالی به کالی آن است که در آن ثمن و مثمن، در هنگام معامله دین وغایب هستند. (چنین معامله ای از نظر همه فقهاء حرام است).
معامله نقد آن است که در آن ثمن و معاملات سلف چیست؟ مثمن، بدون فاصله زمانی بین طرفین رد و بدل می شود.
نسیه آن است که کالا (متاع) در حین عقد حاضر باشد و بلا فاصله بعد از معامله به مشتری تحویل داده می شود ولی پرداخت قیمت (ثمن) با یک فاصله زمانی مورد توافق طرفین پرداخت می شود.
سلم (سلف) آن است که قیمت (ثمن) در حین عقد پرداخت می شود ولی کالا (متاع) با یک فاصله زمانی مورد توافق طرفین تحویل خریدار می شود.
بر اساس قاعده «للاجل قسط من الثمن» که یک قاعده عرفی مورد قبول شرع است در معامله نسیه و سلم ، مقداری از ثمن (قیمت پولی که خریدار باید بپدازد) در مقابل مهلت تعیین شده قرار می گیرد، به همین دلیل اگر قیمت اجناس در معامله نسیه بیشتر از قیمت آن در معامله نقدی باشد اشکالی ندارد. همچنین اگر قیمت اجناس در معامله سلم کمتر از قیمت آن در معامله نقدی باشد اشکالی ندارد.

نسیه آن است که کالا (متاع) در حین عقد حاضر باشد و بلا فاصله بعد از معامله به مشتری تحویل داده می شود ولی پرداخت قیمت (ثمن) با یک فاصله زمانی مورد توافق طرفین پرداخت می شود

تفاوت بین قیمت نقد و نسیه به خاطر مدت زمانی است که ثمن با تأخیر به دست فروشنده می رسد. به همین دلیل اگر شخصی کالا را در بیع نقدی مثلاً به 10 تومان بفروشد ولی همان کالا را به صورت نسیه به 20 تومان بفروشد، و خریدار هم به صورت نسیه آن کالا را بخرد، این بیع صحیح است. دلیل چنین معامله ای قاعده «للاجل قسط من الثمن» است که یک قاعده عرفی است و در کتاب های فقهی به آن استناد شده است و معنای آن این است که: در معامله نسیه چون زمان دخالت دارد، برای همین یک مقدار از مبیع در مقابل ثمن قرار گرفته و مقداری از آن در مقابل زمان و شرط صحت آن، تعیین مدت است.
بنا بر این در بیع نسیه، مهلت و زمانی که سرمایه فروشنده در نزد خریدار باقی می ماند دارای ارزش است و باید بخشی از قیمت در قبال آن قرار گیرد. یکی از حکمت های صحت چنین بیعی آن است که فروشنده ضرری در قبال کالای خود نکند. برای همین در برابر زمان قسمتی از قیمت (ثمن) قرار می گیرد.

خلاصه :

تفاوت بین قیمت نقد و نسیه به خاطر مدت زمانی است که ثمن با تأخیر به دست فروشنده می رسد. به همین دلیل اگر شخصی کالا را در بیع نقدی مثلاً به 10 تومان بفروشد ولی همان کالا را به صورت نسیه به 20 تومان بفروشد، و خریدار هم به صورت نسیه آن کالا را بخرد، این بیع صحیح است. دلیل چنین معامله ای قاعده «للاجل قسط من الثمن» است.

منابع :
1. جامع الشتات فی أجویة السوالات(للمیرزا القمی)، ج 2، ص: 145 "اما قسم دوم: که بیع کالى به کالى، است: پس آن باطل است بلا خلاف. و لکن اشکال در معنى آن است و آن چه متبادر از لفظ حدیث مى شود که فرموده اند که «لا یباع الدین بالدین» این است که ثمن و مثمن هر دو در حال بیع، دین باشند. نه این که به سبب بیع دین بشوند. پس هر گاه زید بفروشد پنج تومان طلبى [را] که از عمرو دارد به عمرو، در عوض پنج تومان طلبى که عمرو از بکر دارد. این جزما بیع دین به دین و کالى به کالى است.
2.امام خمینی ، تحریرالوسیله ، ج 1 ، ص 507 ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، قم ، 1421 قمری.
3.انصاری ، محمد علی ، موسوعة الفقهیه ، ج 7 ، ص 416 ، مجمع فکر اسلامی ، چاپ خانه ظهور قم ، چاپ اول ، 1427 قمری .
4.امام خمینی ، کتاب البیع ، ج5 ، ص 503 ، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ، چاپ دوم ، 1384 شمسی .
5. انصاری ، محمد علی ، موسوعة الفقهیه ، ج 7 ، ص 416 و 417 ؛ طبا طبایی ، سید علی ، ریاض المسالک ، ج 8 ، ص 213 ، موسسه نشر اسلامی ، چاپ اول ، 1419 قمری ؛ امام خمینی ، کتاب البیع ، ج 5 ، ص 493 تا 503 .

معامله سلف چیست؟

معامله سلف به معامله‌ای گفته می‌شود که در آن فروشنده برای تامین مالی تولید محصول خود دست به پیش فروش نقدی محصول برای تحویل به خریدار در آینده می‌زند.

به گزارش بولتن نیوز، منظور از معامله سلف در معاملات بانكی پيش خريد نقدی محصولات توليدی، صنعتی، كشاورزی و معدنی است به قيمت معين در زمانی كه توليد كننده ای در جريان توليد كالا يا فراورده دچار كمبود سرمايه در گردش می شود و می تواند از طريق پيش فروش قسمتی از توليد خود نياز مالی بنگاه را تامين نمايد.

در این نوع معامله جنسی بصورت نقدی خریداری می شود ولی تحویل آن در آینده خواهد بود به عنوان مثال گندم از كشاورز خریداری می شود و هزینه آن پرداخت می شود ولی زمان تحویل آن شش ماه دیگر است.

قراردادهای سلف روشی برای تأمین نیاز نقدینگی شرکت‌ها از راه جذب سرمایه‌گذاری هستند.

از دیگر کاربردهای مهم این اوراق جبران کسری بودجه دولت‌ها است، به این شکل که دولت به جای پیش‌فروش محصولات و مواد خام به خارج از کشور، به ویژه در زمانی که بنا به دلایل سیاسی و اقتصادی قیمت پیش‌فروش مواد خام پایین است، با انتشار اوراق سلف، محصولات را مستقیماً به مردم پیش‌فروش می‌کند و در زمان سررسید به وکالت از طرف صاحبان اوراق محصولات یا مواد خام را در بازار جهانی نقداً به فروش می‌رساند و از این راه با صاحبان اوراق تسویه می‌کند؛ در این فرایند تفاوت قیمت نقد و سلف در غالب سود به مردم تعلق می‌گیرد.

بیع سلف یا سلم در قوانین حقوقی به چه معناست؟

با نگاه اولیه به قانون مدنی که مهم‌ترین مقررات مربوط به قراردادهای میان مردم ازجمله خریدوفروش، اجاره، رهن و قرض را بازگو می‌کند، به‌سادگی می‌فهمیم که گاهی حتی روخوانی مواد این قانون تا چه اندازه می‌تواند برای ما سخت باشد. در دوران حکومت رضاخان در ایران قرار شد تا قانون مدنی ایران برای اولین‌بار تدوین شود. در کش‌وقوس تدوین اولین قانون مدنی و تأثیرات متفاوتی که جریان‌های مختلف و نظام قانو‌ن‌گذاری کشورهای مختلف می‌توانست بر این قانون‌گذاری مهم داشته باشد، نهایتا قرار بر این شد که قانون مدنی ایران به‌علتِ جایگاه قدیمی و مقبولیت عمومی برمبنای فقه شیعی تدوین شود. با تأثیرگذاری فقه شیعی در این تدوین، فصول مختلف این قانون نیز متأثر از ابواب فقهی درمورد معاملات میان مردم شد. به‌همین‌جهت در قانون مدنی ایران می‌توان فصول معاملات، وصیت، ارث، اخذ به شفعه را دید؛ اما مهم‌ترین عقد یا معامله‌ای که در این قانون دیده می‌شود، «عقد بیع» به‌معنای خریدوفروش است. در این نوشتار به بررسی مختصر بیع و یکی از انواع آن، بیع سلف، می‌پردازیم.

حتما بخوانید:

بیع چه نوع معامله‌ای است؟

بیع با پیشنهاد ازسوی فروشنده و قبول آن ازسوی خریدار یا بلعکس انجام می‌گیرد و باعث می‌شود تا چیزی از مالکیت فروشنده به مالکیت خریدار دربیاید. عموم ویژگی‌ها و مقررات مربوط به این معامله در قانون مدنی متأثر از فقه امامیه است؛ از قبیلِ ویژگی‌های مربوط به طرفین معامله، کالای موردمعامله و حتی ویژگی‌های خود این عقد.

فقه امامیه انواع بسیار مختلفی را برای بیع شناخته است. تعاریف و مفاهیم این گستره در قانون مدنی گنجانده نشده و صرفا شرایط بیعی که ازلحاظ قانونی و فقهی صحیح است، در قانون مدنی آمده، اما یکی از انواع بیع، سلف یا سلم است که در ادامه به بررسی آن می‌پردازیم.

بیع سلف یا سلم

سلف در لغت به‌معنای پیش‌پرداخت آمده است. بیع سلف ازلحاظ فقهی مترادف با بیع سلم است. آنچه امروزه از آن به‌عنوان پیش‌خرید یا پیش‌فروش یاد می‌شود، شبیه به این نوع از بیع است. در این بیع برخلاف بیع نسیه (مالکیت کالا در ابتدا منتقل می‌شود، اما تحویل ثمن در زمان دیگری انجام می‌شود) مالکیت کالا به بعد موکول می‌شود اما ثمن کالا در ابتدا و حین توافق ابتدایی پیش‌خریدار و پیش‌فروشنده منتقل می‌شود. مانند اینکه شما به کشاورزی ثمن معینی را می‌پردازید که او محصول سال آینده‌ی زمین خود را در آن زمان به شما تحویل دهد. باید توجه کنیم که کالایی که در این نوع از بیع منتقل می‌شود باید “کلی فی‌الذمه” باشد. (می‌دانم که علامت سؤال بزرگی در ذهن‌تان نقش بسته است. کلی فی الذمه کالایی است که مشابه آن بسیار است؛ یعنی مصادیق آن بسیار است. مثلا برنج طارمی را درنظر بگیرید. شما می‌توانید هزاران فروشگاه پیدا کنید که در آن برنج طارمی می‌فروشند. یا پراید صفر را به‌راحتی می‌توان از تمام نمایندگی‌های سایپا خرید.)

یکی دیگر از شروط مهم بیع سلف در متون فقهی پرداخت نقدی و آنی ثمن یا بهای کالا در زمان انعقاد بیع است؛ هر چند این شرط در قانون مدنی درمورد بیع سلف نیامده است و جزء شروط آن نیست. ضمنا ثمن معامله می‌تواند بدهی فروشنده به خریدار باشد که با این فرض این بدهی ساقط خواهد شد. بهای آن چیزی که خریده می‌شود، یعنی مبیع، می‌تواند پول و یا هر کالایی باشد، اما نکته مهمی که باید به آن توجه کرد، لزوم تفاوت جنس مبیع و بهای کالا است. به عبارت دیگر اگر جنس مبیع و ثمن در بیع سلم، یکسان و میزان آن متفاوت باشد، چنین بیعی متضمن ربا و در نتیجه باطل خواهد بود.

گرچه در متون فقهی شرایط ویژه‌ی متعددی برای بیع سلم درنظر گرفته شده است، اما قانون مدنی شرایط متفاوتی را برای این نوع از خریدوفروش درنظر گرفته است که به‌اختصار در این نوشتار به آن اشاره شد.

راه‌اندازی معاملات اوراق سلف مسکن در دستور کار بورس کالا

تهران- ایرنا- رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار گفت: راه‌اندازی معاملات اوراق سلف مسکن در دستور کار بورس کالا است که بحث‌های فقهی آن در مرحله پایانی قرار دارد.

به گزارش ایرنا، "مجید عشقی" در نخستین همایش تجلیل از برترین‌های بورس کالا با تاکید به مسیر روبه توسعه بورس کالای ایران اظهار کرد: مسیر فعلی بورس کالا با بهره‌گیری از ابزارهای مالی و زنجیره خدمات تداوم می‌یابد که با تمرکز عرضه تمام کالاهای مورداستفاده در بستر بورس کالا شاهد رضایت هم‌زمان بخش عرضه (فروشندگان) و بخش تقاضا (خریداران) هستیم.

وی تاکید کرد: یکی از راهبردهای اصلی سازمان بورس و اوراق بهادار، بحث رشد عرضه محصولات در بورس کالا و تسهیل ورود خریداران و فروشندگان است.

رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره اینکه به دنبال ورود دارایی‌های جدید به بازار مالی بورس کالا هستیم، گفت: راه‌اندازی معاملات اوراق سلف مسکن در دستور کار بورس کالاست که بحث‌های فقهی آن در مرحله پایانی قرار دارد و علاوه بر آن، توسعه معاملات مصالح ساختمانی و سلف فرآورده‌های نفتی را نیز در برنامه داریم.

وی با اشاره اینکه در بازار املاک و مستغلات، معاملاتی شفاف بدون نیاز به تشریفات را در بورس کالا اجرایی خواهیم کرد، اظهار کرد: با اجرای اصلاحات اقتصادی همچون واقعی شدن قیمت‌ها از تولید تا توزیع که در جریان است، فرصت بی‌نظیری پیش‌آمده تا اقتصاد کشور بیش از گذشته از بستر بورس کالا بهره ببرد.

عشقی با اشاره اینکه یکی از ابزارهای جذاب و راهگشا در مسیر توسعه بورس کالا، معاملات گواهی سپرده کالایی است، افزود: با مصوبه مجلس مبنی بر معافیت مالیات بر ارزش‌افزوده معاملات گواهی سپرده کالایی و عملیاتی شدن این معافیت، امسال شاهد رونق بازار گواهی سپرده کالایی، ورود کالاهای جدید و کمک به معاملات خرده‌فروشی در بورس کالا خواهیم بود.

رییس سازمان بورس گفت: بحث تسهیلات اعتباری به‌عنوان یکی از ابزارهای تامین مالی در بورس کالا که در قانون نیز این موضوع پیش‌بینی شده، امسال می‌تواند کمک بزرگی به زنجیره تامین مالی کند.

وی همچنین تصریح کرد: موضوع واگذاری مجوزهای معادن در بورس کالا نیز در قوانین پیش‌بینی شده و این اتفاق نیز در دستور کار بورس کالا است و می‌تواند به شفافیت مطلوب در این حوزه کمک شایانی کند.

پیش‌بینی پذیری بازارها به کمک ابزارهای مالی

به گفته عشقی، استفاده از قراردادهای آتی، آپشن و معاملات سلف، امکان پیش بینی معاملات سلف چیست؟ قیمت کالاهای اساسی همچون گندم را در اختیار تولیدکنندگان و مصرف کنندگان قرار می‌دهد و توصیه می‌شود از این ظرفیت نیز برای تعادل بخشی به بازارها استفاده شود.

رییس سازمان بورس و اوراق بهادار با اشاره اینکه سازمان بورس و اوراق بهادار آمادگی دارد خدمات متنوع و متفاوتی را به مجموعه اقتصادی کشور ارایه کند، تصریح کرد: شرایط کنونی فرصت مناسبی است که از قیمت‌های غیررقابتی فاصله بگیریم و با سازوکارهای مرتبط با عرضه و تقاضا که تجلی آن در بورس کالاست، چالش‌های پیش‌روی اقتصاد را از سر راه برداریم.

وی در پایان گفت: سازوکار عرضه و تقاضا در بورس کالا علاوه بر آنکه به کاهش معاملات سلف چیست؟ دخالت‌های مستقیم سیاست‌گذاران در اقتصاد و بازار منجر می‌شود در نهایت به تعادل بازارها، منصفانه شدن قیمت‌ها و جلوگیری از اجحاف در حق تولیدکننده و مصرف‌کننده می‌انجامد.