ترازنامه تسعیر ارز چیست

هنگام ثبت معاملات ارزی لازم است که مبالغ به ریال محاسبه شود. این تبدیل ارز تسعیر نامیده می‌شود. به بیان دیگر زمانی که اطلاعات تراکنش‌های ارزی بر حسب واحد پول گزارشگری بیان شود، فرایند تسعیر انجام شده است.

آیین ­نامه ­ها و دستورالعمل های هزینه ­های قابل قبول مالیاتی

در بخش هزینه های مورد قابل قبول مالیاتی به تفصیل در رابطه با جایگاه و اهمیت اطلاع از قوانین مرتبط با هزینه های قابل قبول و غیر قابل قبول صحبت کردیم . همچنین به این نکته اشاره کردیم که اطلاع از اینکه چه هزینه هایی مورد قبول سازمان مالیاتی است می تواند منجر به پرداخت مبلغ کمتر مالیات برای مودیان شود . در این مقاله به طور تخصصی در رابطه با آیین نامه ها و دستور العمل های مرتبط با هزینه ها صحبت خواهیم کرد . شایان ذکر است که مطالب ذیل نه تنها برای عموم مودیان حقیقی و حقوقی ، بلکه برای شرکت های مالیاتی هم کاربردی است .

آیین نامه ها و دستور العمل های عمومی هزینه های قابل قبول مالیاتی

اعلام کتبی موضوع خسارت توسط مؤدی ( اعم از اشخاص حقیقی و حقوقی) حداکثر ظرف مدت سه ماه از تاریخ ایجاد خسارت به فعالیت و دارایی مؤسسه، همراه با اسناد و مدارکی که در اختیار دارد به اداره امور مالیاتی ذی­ربط.

شماره 1 - گواهی یا تأییدیه خسارت وارده از سوی مراجع ذی­صلاح که متولی تشخیص خسارت ترازنامه تسعیر ارز چیست می­ باشند و یا هر گونه سند معتبر دیگری که خسارت وارده را تایید نماید.

شماره 2 - صورتجلسه یا صورت جلساتی که در خصوص ایجاد خسارت توسط مؤدی یا سایر مراجع ذی­ربط در این زمینه تنظیم گردیده است.

شماره 3 - قرارداد های بیمه مربوط.

آیین نامه ها و دستور العمل های مطالبات مشکوک الوصول در هزینه های قابل قبول مالیات

هزینه مطالبات مشکوک­ الوصول و منظور نمودن ذخیره آن در صورت رعایت شرایط زیر در حساب مالیاتی قابل قبول خواهد بود:

1. هزینه منظور شده برای مطالبات مشکوک الوصول منحصر باید در ارتباط با فعالیت مؤسسه باشد.
   
2. میزان ذخیره مطالبات مشکوک الوصول برای هر یک از بدهکاران که احتمال لاوصول بودن طلب آن موجود باشد به صورت جداگانه مشخص و تعیین شده باشد.
   
3. اسناد و مدارک مربوط به احتمال لاوصول ماندن طلب مؤسسه که برای آن ذخیره منظور شده است از کفایت لازم برخوردار باشد.
   
4. هزینه مطالباتی که مربوط به طلب از کارمندان، مدیران، سهامداران یا شرکا و شرکت ­های تابعه می ­باشد قابل قبول نخواهد بود.
   
5. چنانچه مطالبات مؤسسه از پوشش بیمه ­ای برخوردار باشد، در صورت لاوصول بودن آن، مازاد میزان پوششی بیمه ­ای قابل قبول برای ایجاد ذخیره خواهد بود.
   
6. ذخیره ایجادی مطالبات مشکوک­ الوصول بایستی در دفاتر مؤسسه به حساب مخصوص منظور شده باشد تا زمانی که طلب وصول گردد یا لاوصول بودن آن محقق شود.
   
7. مطالبات لاوصول به شرط اثبات آن به موجب اسناد و مدارک مثبته تا میزان ذخیره مطالبات مشکوک الوصول از محل مزبور تأمین و در صورت مازاد بر میزان ذخیره در هزینه سال مورد رسیدگی که لاوصول شدن آن محقق شود قابل احتساب خواهد بود.
   

ماده 1- نصاب­ های تعیین شده در این آیین ­نامه در صورتی که مستند به مدارک باشد تا حدودی که تعیین گردیده است برای تشخیص مالیات مؤدیانی که درآمد مشمول مالیات آنها از طریق رسیدگی به دفاتر قانونی تعیین می ­گردد قابل قبول خواهد بود و مازاد بر آن در محاسبه درآمد مشمول مالیات قابل پذیرش نیست.

هزینه مسافرت مدیران و بازرسان و کارکنان اشخاص حقوقی به خارج از ایران که به منظور حوائج مربوط به مؤسسه باشد تا حدود ذیل قابل پذیرش خواهد بود :

الف- هزینه اقامت مدیران و بازرسان و کارکنان شرکت­ های تولیدی جمعا در هر سال حداکثر چهار ماه به قرار روزی دو میلیون ریال.

ب - هزینه اقامت مدیران و بازرسان و کارکنان سایر شرکت­ ها و اشخاص حقوقی جمعا در هر سال حداکثر دو ماه به قرار روزی دو میلیون ریال.

تبصره ۱- نسبت به شرکت­ های تولیدی علاوه بر چهار ماه مذکور در جزء الف بند( ۱) ماده ۲ این آیین­ نامه جمعا در هر سال حداکثر دو ماه دیگر به قرار روزی دو میلیون ریال نیز بابت آموزش به عنوان هزینه اقامت پذیرفته خواهد شد.

تبصره ۲- هزینه­ های مذکور در ماده ۲ و تبصره ( ۱) فوق شامل هزینه پذیرایی در خارج از ایران نیز می­ باشد و علاوه بر این مبالغ، هزینه دیگری به عنوان هزینه پذیرایی پذیرفته نخواهد شد.

تبصره ۳- هزینه ایاب و ذهاب با وسیله نقلیه هوایی، زمینی و دریایی و هزینه­ های مربوط به خروج از مرز و عوارض ­ها اضافه بر هزینه اقامت در خارج که به شرح فوق تعیین شده است نیز قابل پذیرش است.

تبصره ۴- وجوهی که بابت تأمین ارز علاوه بر نرخ رسمی طبق مقررات بانک مرکزی جمهوری اسلامی پرداخت شود اضافه بر هزینه اقامت در خارج که به شرح فوق تعیین شده است نیز قابل پذیرش است.

• ماده ۳- خارج از مبالغ مذکور، هزینه دیگری به عنوان فوق العاده مسافرت در خارج از کشور در مالیات قابل قبول نخواهد بود.

آیین نامه ها و دستور العمل های تسعیر ارز در هزینه های قابل قبول مالیاتی

با توجه به سؤالات و ابهامات مطرح شده در خصوص تسعیر ارز در ارتباط با مؤدیانی که دارای معاملات ارزی یا دارایی و بدهی پولی ارزی می­ باشند و به منظور وحدت رویه در رسیدگی­ های مالیاتی، مقرر می­ دارد موارد به شرح زیر ملحوظ نظر قرار گیرد:

به طور کلی تسعیر ارز در دو مقطع زمانی صورت می­ پذیرد:

1. تاریخ انجام معامله : بهای معاملات ارزی اعم از اقلام پولی و غیر پولی بر اساس نرخ ارز در تاریخ معامله تسعیر و در حسابها ثبت می شود.
   
2. تاریخ ترازنامه : صرفأ اقلام پولی ارزی باید به نرخ ارز در تاریخ ترازنامه تسعیر شود.

چنانچه نرخ ارز اقلام پولی در فاصله تاریخ انجام معامله تا تاریخ تسویه معامله و یا تا پایان دوره مالی متفاوت باشد، در این صورت تفاوت نرخ ارز در تاریخ تسویه و یا در تاریخ ترازنامه حسب مورد، با نرخ قبلی اعمال شده در حساب­ها، به عنوان سود (زیان) تسعیر ارز شناسایی می­شود.

اقلام پولی در واقع اقلامی هستند که قرار است به مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد دریافت یا پرداخت شوند. ویژگی اصلی اقلام پولی، حق دریافت (یا تعهد پرداخت) مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد می ­باشد. نمونه­ای از اقلام پولی، در ترازنامه نمونه سازمان امور مالیاتی کشور که به همراه اظهارنامه اشخاص حقوقی و یا اشخاص حقیقی موضوع بند (الف) ماده ۹۵ قانون مالیات های مستقیم در اختیار مؤدیان محترم مالیاتی قرار گرفته است و یا در صورت­ های مالی اساسی (ترازنامه) مطابق استاندارد شماره ( ۱) حسابداری ایران عنوان شده­ اند، عبارتند از:

1. موجودی نقد و بانک
   
2. حساب­ها و اسناد دریافتنی و پرداختنی تجاری
   
3. سایر حساب­ها و اسناد دریافتنی و پرداختنی تجاری
   
4. تسهیلات مالی دریافتی / پرداختی
   
5. سود سهام پرداختنی (صرفا اشخاص حقوقی)
   
6. پیش دریافت­ها (صرفا پیش دریافت بابت فروش کالاهایی که قیمت آن در زمان تحویل مشخص می­شود.) - جاری شرکا و سهامداران

برای خوانندگان مطلب که در شرکت مالیاتی مشغول کار هستند لازم به توضیح است که اشاره به موارد فوق به صورت نمونه بوده و ممکن است اقلام پولی دیگری و تحت عناوین دیگر در صورت­های مالی مؤدی مخترع وجود داشته باشد.

در مقابل اقلام غیر پولی اقلامی هستند که ویژگی اصلی آنها، نبود حق دریافت (یا تعهد پرداخت) مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد می­ باشد. پیش پرداخت خرید کالا و خدمات به قیمت ثابت (مانند پیش پرداخت اجاره)، سرقفلی، دارایی ­های نا مشهود، موجودی­ های مواد و کالا، دارایی­ های ثابت مشهود و بدهی ­هایی که از طریق تحویل دارایی غیر پولی تسویه می­ شود، نمونه ­هایی از اقلام غیر پولی است.

مطابق بند (۲۹) استاندارد حسابداری شماره ۱۶ ، تفاوت­ های تسعیر بدهی­ های ارزی مربوط به دارایی­ های واجد شرایط بشر رعایت معیار های مربوط به احتساب مخارج مالی در بهای تمام شده دارایی­ ها طبق استاندارد حسابداری شماره ۱۳ با عنوان "مخارج تأمین مالی "، باید به بهای تمام شده آن دارایی منظور شود. همچنین تفاوت­های تسعیر بدهی ­های ارزی مربوط به تحصیل و ساخت دارایی­ ها، ناشی از کاهش شدید ارزش ریال، در صورت احراز تمام شرایط زیر، تا سقف مبلغ قابل بازیافت، به بهای تمام شده دارایی مربوط اضافه می­ شود:

الف. کاهش ارزش ریال نسبت به تاریخ شروع کاهش ارزش، حداقل ۲۰ درصد باشد.

ب. در مقابل بدهی حفاظی وجود نداشته باشد.

در ضمن در صورت برگشت شدید کاهش ارزش ریال (حداقل ۲۰درصد)، سود ناشی از تسعیر بدهی ­های مزبور تا سقف زیان­ های تسعیری که قبلا به بهای تمام شده دارایی منظور شده است متناسب با عمر مفید باقیمانده از بهای تمام شده دارایی کسر می­ شود.

اتخاذ روش یکنواخت تسعیر ارز برای محاسبه هزینه های قابل قبول مالیاتی

منظور از روش یکنواخت حفظ ویژگی کیفی اطلاعات مالی و مقایسه­ پذیری آن از طریق همسانی در اندازه­ گیری و نمایش اثرات معاملات و رویداد های مالی می ­باشد. در واقع اقدام به شناسایی یا عدم شناسایی سود (زیان) تسعیر ارز به طور کلی بیانگر رعایت یا عدم رعایت استاندارد های حسابداری بوده و لزوما به معنای نفی روش ­های یکنواخت نمی­ باشد.

بدیهی است چنانچه مؤدی در سنوات گذشته نسبت به شناسایی سود (زیان) تسعیر ارز اقدام ننموده باشد و رسیدگی برای اولین بار اقدام به شناسایی زیان تسعیر ارز بر اساس استاندارد ترازنامه تسعیر ارز چیست ها و اصول متداول حسابداری نموده باشد، هزینه مذکور در اجرای بند (۲۴) ماده ۱۴۸ قانون مالیات های مستقیم قابل قبول خواهد بود.

همچنین چنانچه سود تسعیر ارز با توجه به نوع ارز یا نرخ­ های اعلام شده توسط مراجع مربوط کمتر به استناد بند (۲) و تبصره ( ۲) ماده ۹۷ ق.م.م (اصلاحیه مورخ 27/11/1380) قابل اضافه نمودن به درآمد مشمول مالیات بوده و لزومی به ارسال به هیأت موضوع بند (3) ماده مذکور ندارد.

در این دستورالعمل ارز توافقی نزد صرافی مجاز (آزاد) مرجع، برای اختصار ارز توافقی نامیده می ­شود. همچنین منظور از نوع ارز، مرجع، مبادله ­ای و یا توافقی می­ باشد.

در مواقعی که برای تسعیر ارز، نرخ ­های متعددی (شامل انواع نرخ­ های مرجع، مبادله ­ای و توافقی) وجود داشته باشد، می­ بایست با ملحوظ نظر داشتن اینکه مؤدی مالیاتی مطابق مقررات مکلف به تسویه حساب به نرخ مرجع یا نرخ مبادله ­ای می­ باشد و یا اینکه تکلیفی در این خصوص نداشته و تسویه حساب به نرخ توافقی صورت می­ پذیرد، از نرخ­ های فوق حسب مورد برای تسعیر در تاریخ معامله یا تسعیر مانده اقلام پولی استفاده شود. نکات قابل توجه در رسیدگی مالیاتی:

سود حاصل از تسعیر ارز به استثنای سود تفاوت نرخ ارز ناشی از تسعیر ارز حاصل از صادرات صرف­ نظر از منشاء تحصیل آن مشمول مالیات خواهد بود. بدیهی است زیان تسعیر ارز حاصل از صادرات نیز با توجه به ماده ۱۰۵ و تبصره ۲ ماده ۱۴۷ قانون مالیات­های مستقیم قابل قبول نخواهد بود.

الف- در مواردی­ که مؤدی ملزم به فروش ارز حاصل از صادرات، به نرخ ارز مرجع به بانک مرکزی باشد، ثبت اولیه معامله ارزی، تسویه طلب ارزی و تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مرتبط با عملیات فروش صادراتی با نرخ ارز مرجع می­ باشد که به نرخ تاریخ­ های مربوط اعمال خواهد شد.

ب- چنانچه مؤدی ملزم به فروش ارز حاصل از صادرات در اتاق مبادله ارزی باشد، ثبت اولیه معامله ارزی، تسویه طلب ارزی و تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مرتبط با عملیات فروش صادراتی با نرخ ارز اتاق مبادلات ارزی می­ باشد که به نرخ تاریخ ­های مربوطه اعمال خواهد شد.

ج- چنانچه مؤدی الزامی به فروش ارز حاصل از صادرات در اتاق مبادلات ارزی و نیز بانک مرکزی (نرخ ارز مرجع) نداشته باشد، ثبت اولیه معامله ارزی، تسویه طلب ارزی و تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مرتبط با عملیات فروش صادراتی با نرخ ترازنامه تسعیر ارز چیست ارز توافقی می ­باشد که به نرخ تاریخ­ های مربوطه اعمال خواهد شد.

الف- چنانچه ارز مورد نیاز مؤدی برای واردات توسط بانک مرکزی و به نرخ مرجع تأمین شده باشد، ثبت اولیه معامله ارزی، تسویه بدهی ارزی و نیز تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مرتبط با عملیات واردات با نرخ ارز مرجع می ‌باشد که به نرخ تاریخ ‌های مربوطه اعمال خواهد شد.

ب- در صورتیکه ارز مورد نیاز مؤدی برای واردات از اتاق مبادلات ارزی تأمین شده باشد، ثبت اولیه معامله ارزی، و تسویه بدهی ارزی و تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مرتبط با عملیات واردات با نرخ ارز اتاق مبادلات ارزی می ‌باشد که به نرخ تاریخ‌ های مربوطه اعمال خواهد شد.

ج- چنانچه ارز مورد نیاز برای واردات از طریق بانک مرکزی و یا اتاق مبادلات ارزی تأمین نشده باشد، ثبت اولیه معامله ارزی، تسویه طلب ارزی و تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مرتبط با عملیات واردات با نرخ ارز توافقی می‌باشد که به نرخ تاریخ‌های مربوطه اعمال خواهد شد.

د- با توجه به ماده 14 قانون امور گمرکی مصوب 22/8/1390 چنانچه ارزش کالای وارداتی مندرج در پروانه گمرکی با مبلغ ثبت شده در دفاتر متفاوت باشد، در اینصورت نوع ارز مورد استفاده در تعیین بهای کالای واداتی فارغ از نوع ارز مورد استفاده توسط گمرک در تعیین ارزش ریالی کالای وارده با توجه به بندهای (الف)، (ب) و (ج) فوق نرخ مرجع، مبادله‌ای و یا توافقی حسب مورد خواهد بود.

استفاده از هر یک از نرخ ‌های ارز شامل نرخ‌های ارز مرجع، مبادله‌ای و توافقی در ثبت اولیه معامله ارزی و تسعیر مانده کلیه اقلام پولی ارزی مربوط به معامله ارزی در تاریخ ترازنامه (نظیر مانده دارایی/ بدهی ارزی در صورت عدم تسویه در همان دوره وقوع)، با ملحوظ نظر داشتن اینکه مؤدی مالیاتی مطابق مقررات مکلف به تسویه حساب به نرخ ارز مرجع یا مبادله‌ای است یا تکلیفی در این خصوص نداشته و تسویه حساب به نرخ توافقی می ‌باشد، صورت می‌پذیرد. همچنین، به هنگام تسویه طلب/بدهی ارزی علاوه بر ملاحظات فوق، مستندات کافی جهت اثبات نوع ارز از طرف مؤدی ارائه شود.

الف- در خصوص فروش ارز می‌بایست فاکتور فروش توسط فروشنده صادر و نام و نشانی کامل خریدار و یا مستندات مربوط به فروش ارز به صرافی ‌های مجاز بانک مرکزی ( فاکتور خرید صرافی ‌ها ) و یا سایر مراجع ذی ‌ربط ارائه گردد.

تسعیر ارز چیست؟ تبدیل واحدهای پولی مختلف به یکدیگر

ارز کشورهای مختلف با هم متفاوت است. به همین خاطر است که برای انجام مبادلات در سطوح بین‌المللی لازم است که ارزها را به هم تبدیل کنیم. با این کار در حقیقت ارزش ارزها را به هم تبدیل می‌کنیم. این مفهوم در اقتصاد با نام نرخ تسعیر ارز شناخته می‌شود که می‌خواهیم به زبان ساده آن را توضیح بدهیم. تسعیر ارز در تجارت بین‌الملل و اقتصاد کشورها و هم‌چنین در بازار بورس مسئله‌ی مهمی است. این مسئله به ویژه در کشوری مثل ایران که تورم بالایی دارد و ارزش پول ملی‌اش مدام در حال کاهش است، در بخش صادرات یا واردات خودش را بیشتر نشان می‌دهد. در این مقاله از اخبار بورس توضیح می‌دهیم که نرخ تسعیر ارز چیست و حسابداری آن چگونه انجام می‌شود.

فهرست مطالب با دسترسی سریع

نرخ تسعیر ارز چیست؟

ارز به معنای پولی است که دولت هر کشور برای انجام مبادلات کالایی از آن استفاده می‌کند. به بیان ساده‌تر هر واحد پولی به غیر از واحد پولی عملیاتی واحد تجاری ارز نامیده می‌شود. مثلا در کشور ایران مبادلات با دلار انجام می‌شوند.

بیشتر بخوانید

برای درک بهتر مفهوم ارز، می‌توانید مقاله «تفاوت پول و ارز» را مطالعه کنید.

در توضیح مفهوم تسعیر ارز به زبان ساده باید بگوییم تبدیل دو واحد پولی به یک‌دیگر به معنای تسعیر است. یعنی اگر مبادلات ارزی بر حسب دلار انجام می‌شوند، برای ثبت در صورت های مالی و ترازنامه، باید به ریال ترازنامه تسعیر ارز چیست تبدیل شوند. مثلا اگر قیمت دلار ۳۰ هزار تومان باشد و معامله‌ای به ارزش ۱۰۰ دلار انجام شود، ارزش معامله باید در موقع ثبت بر حسب ارزش ریالی یعنی ۳۰ میلیون ریال یا ۳ میلیون تومان محاسبه شود.

تسعیر کلمه‌ای است به معنای نرخ‌گذاری و تعیین قیمت. شرکت‌ها برای تنظیم صورت های مالی خود، ارز حاصل از مبادلات خارجی را به واحد پول گزارشگری خودشان تبدیل می‌کنند. منظور از واحد پول گزارشگری پولی است که در صورت های مالی از آن استفاده می‌شود. بر همین اساس می‌توان گفت به هر واحد پولی غیر از واحد پول گزارشگری ارز گفته می‌شود. نرخ تسعیر ارز هر شش ماه یکبار از جانب بانک مرکزی اعلام می‌شود. این مسئله به شرکت‌ها کمک می‌کند میزان واقعی فروش و سودشان را به درستی شناسایی کنند. وقتی نرخ تسعیر ارز بانک مرکزی تغییر می‌کند، به دنبال ان صورت‌ها و عملکردهای مالی شرکت‌ها هم تغییر خواهد کرد.

اهداف نرخ تسعیر ارزی

گفتیم که شرکت‌ها ارزش معاملات‌شان را بر اساس واحد پول گزارشگری ثبت می‌کنند؛ یعنی به ریال. همینجا می‌توانیم بفهمیم که هدف نرخ تسعیر ارز چیست. این کار با هدف هماهنگی و ایجاد ارتباط میان نتایج معاملات ارزی و عملیات خارجی و اثر تغییر نرخ ارز بر جریان‌های وجوه نقد واحد تجاری انجام می‌شود. به این ترتیب صورت های مالی می‌توانند عملکرد شرکت را بازتاب بدهند.

تسعیر ارز با هدف انعکاس معاملات ارزی در صورت‌های مالی شرکت‌های مختلف انجام می‌شود. به این ترتیب می‌توان گزارش‌های مالی را بر مبنای پول رایج کشور بررسی کرد.

روش های محاسبه و ثبت تسعیر ارز

در علم حسابداری برای محاسبه نرخ تسعیر ارز از سه روش استفاده می‌شود که عبارت‌اند از:

• تسعیر روزانه ارز: در این روش، حسابداران نوسان‌های روزانه را در نظر می‌گیرند و بر اساس آن تسعیر را انجام می‌دهند. مزیت این روش، دقت بالای آن است.
• تسعیر ماهانه یا تسعیر در دوره‌ی مالی مشخص: در این روش حسابدار نرخ تسعیر ارز را به صورت ماهانه یا در هر دوره‌ی مالی در نظر می‌گیرد.
• تسعیر سالانه: در این روش، در طول کل سال نرخ معاملات شرکت‌ها بر اساس نرخ ثابتی ثبت می‌شود. بعد از آن است که در انتهای سال، حسابداران مانده‌های معاملات تسعیر شده و سود و زیانی را که از عملیات تسعیر به وجود آمده است محاسبه می‌کنند. این روش نسبت به روش قبلی دقت کمتری دارد.

حسابدار به کمک تسعیر ارز در پی آن است که بفهمد نرخ تغییرات ارز بر عملیات مالی گذشته چقدر اثر داشته و آیا این تغییر نرخ موجب سودآوری شرکت شده است یا نه.

نرخ تسعیر ارزی چه تاثیری روی شرکت ها دارد؟

برای درک اهمیت بیشتر تسعیر ارز باید بدانیم که اثر این عمل بر روی شرکت‌ها چیست. تاثیری که نرخ تسعیر ارز روی شرکت‌ها و بنگاه‌های مالی می‌گذارد به زبان ساده و در قالب یک مثال در پایین توضیح داده می‌شود.

فرض کنید شرکت الف یک شرکت ایرانی است که با شرکت ب که یک شرکت خارجی است مبادله می‌کند. در جریان این مبادله شرکت الف محصولاتش را به شرکت ب می‌فروشد و به ازای آخرین مبادله‌اش، مبلغی معادل یک میلیون دلار از شرکت ب دریافت می‌کند. حالا این‌طور فرض کنید که دلار در زمان مبادله ۲۰ هزار تومان است و در هنگام ثبت وجوه معامله، ۲۵ هزار تومان. همین مثال نشان می‌دهد که شرکت علاوه بر فروش محصولاتش به دلار، پنج میلیارد تومان نیز سود می کند. به محاسبات ساده‌ی زیر در مورد همین مثال توجه کنید:

فروش کالا با دلار ۲۰ هزار تومانی در زمان انجام معامله: ۱,۰۰۰,۰۰۰ × ۲۰,۰۰۰= ۲۰,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

فروش کالا با دلار ۲۵ هزار تومانی در زمان ثبت معامله: ۱,۰۰۰,۰۰۰ × ۲۵,۰۰۰= ۲۵,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ تومان

این مثال مربوط به شرکت‌های صادراتی بود. اما اثر تسعیر ارز در شرکت‌های وارداتی چیست؟ شرایط در شرکت‌های وارداتی و صادراتی ترازنامه تسعیر ارز چیست ترازنامه تسعیر ارز چیست برعکس است. همان‌طور که افزایش قیمت دلار روی شرکت‌های صادراتی اثر مثبت می‌گذارد، روی شرکت‌های وارداتی اثر زیان‌باری دارد.

مبادلات ارزی در کشور ما باید بر مبنای ریال باشد تا در دفاتر حسابداری ثبت شود.

در مورد بانک‌ها هم اگر دارایی‌های ارزی زیاد باشد، افزایش نرخ تسعیر به آن‌ها سود می‌رساند. اما اگر بدهی ارزی در مقایسه با دارایی‌های ارزی بیشتر باشد، افزایش نرخ تسعیر به ضررشان تمام می‌شود. در کشور ما میزان بدهی‌ها و دارایی‌هایی ارزی بانک‌ها یکسان است. به همین خاطر است که نرخ تسعیر ارز در سودآوری یا زیان این نهادها چندان اثرگذار نیست.

بررسی تاثیر تغییر نرخ تسعیر ارز در بورس

در یک کلام و به صورت کلی افزایش نرخ تسعیر ارز به نفع بازار سرمایه است. با اعلام نرخ تسعیر ارز بانک ها در پایان سال مالی ۱۴۰۰ از جانب بانک مرکزی، بسیاری امیدوارند که بورس دوباره سبزپوش شود. دلیل این مسئله این است که افزایش این نرخ باعث درآمدزایی بانک‌ها و به تبع آن سوددهی بیشتر سهام بانکی در بورس می‌شود.

البته باید این مسئله‌ی مهم را مدنظر قرار بدهیم که سود حاصل از تغییرات نرخ تسعیر ارز باعث ایجاد وجه نقد عملیاتی برای بانک‌ها نمی‌شود. اما می‌توان از این سود برای افزایش سرمایه استفاده کرد. حتی اگر بانک تاکنون زیان‌ده بوده، می‌تواند از این سود برای کاهش زیانش استفاده کند. در صورتی که شرکت‌ها مطالبات و دارایی‌های خارجی زیادی داشته باشند، می‌توانند از افزایش نرخ تسعیر ارز سود ببرند و تاثیر مثبت آن را ببینند. به عنوان مثال می‌توانیم به تراز ارزی مثبت هفت میلیارد دلاری بانک ملت در بورس اشاره کنیم که با افزایش نرخ تسعیر ارز، سود زیادی کسب می‌کند.

محاسبه سود و زیان تسعیر ارزی

قیمت ارزها در حال نوسان است و مدام با کاهش ترازنامه تسعیر ارز چیست و یا افزایش همراه است. همین مسئله می‌تواند روی افزایش و کاهش درآمد شرکت‌های وارداتی و صادراتی اثر بگذارد.

هنگام ثبت معاملات ارزی لازم است که مبالغ به ریال محاسبه شود. این تبدیل ارز تسعیر نامیده می‌شود. به بیان دیگر زمانی که اطلاعات تراکنش‌های ارزی بر حسب واحد پول گزارشگری بیان شود، فرایند تسعیر انجام شده است.

در مثالی که در بالا و در قالب مبادله بین دو شرکت الف و ب توضیح دادیم، مشخص شد که سود و زیان تسعیر ارزی چطور محاسبه می‌شود. به طور کلی اگر نرخ تسعیر ارز در زمان پرداخت بدهی کمتر از نرخ تسعیر در زمان معامله باشد، شرکت وارداتی از این مسئله سود می‌کند و شرکت صادراتی ترازنامه تسعیر ارز چیست ضرر می‌کند. چرا که شرکت صادراتی موقع معامله مبلغی بر حسب دلار نصیبش می‌شود. اما وقتی شرکت مقابل، بدهی‌هاش را می‌پردازد و نرخ ارز کمتر شده باشد، شرکت صادراتی نیز مبلغ کمتری دریافت می‌کند.

در ثبت اولیه معاملات ارزی، لازم است که تراکنش‌ها بر اساس نرخ ارز در تاریخ انجام معامله و به ریال ثبت شوند.

حسابداری تسعیر ارز در ترازنامه

در حسابداری تسعیر اقلام ارزی در ترازنامه باید با توجه به اقلام پولی یا غیرپولی تسعیر ارز را انجام داد:

• اقلام پولی ارزی به کمک نرخ تسعیر در تاریخ ترازنامه دوباره تسعیر می‌شوند. این اقلام شامل موجودی نقد، سپرده‌های کوتاه‌مدت، اوراق مشارکت، حساب‌ها و اسناد دریافتنی، ذخیره مطالبات مشکوک‌الوصول، مطالبات بلندمدت، حساب‌ها و اسناد پرداختنی، سود سهام و هزینه‌های تعلق گرفته و پرداخت‌نشده هستند.
• اقلام غیرپولی که با بهای تمام‌شده‌ی تاریخی بر حسب ارز ثبت شده‌اند، لازم است که به کمک نرخ تسعیر در تاریخ انجام معامله تسعیر شوند. پس تفاوتی در آن‌ها حاصل نمی‌شود. مواردی مانند سرمایه‌گذاری در سهام، دارایی‌های ثابت مشهود و نامشهود، سرمایه، موجودی کالا، پیش‌پرداخت و پیش‌دریافت نمونه‌هایی از اقلام غیرپولی به شمار می‌روند.
• در مورد اقلام پولی بلندمدت اگر چه نمی‌توانیم نرخ تسعیر را در تاریخ سررسید به آسانی پیش‌بینی کنیم، ولی لازم است نزدیک‌ترین و محتمل‌ترین برآورد ممکن را با توجه به اطلاعات موجود انجام بدهیم. معمولا تسعیر به نرخ تاریخ ترازنامه یکی از بهترین و محتمل‌ترین گزینه‌های در دسترس است.
• اگر ارز چندنرخی باشد و تخصیص ارز برای بعضی از معاملات یا واحدهای تجاری بر اساس قوانین و مقررات خاصی انجام شود، ثبت اولیه و تسعیر اقلام ارزی در تاریخ ترازنامه مطابق با نرخ ارز تعین‌شده بر اساس مقررات ارزی انجام می‌شود.
• مبلغ دفتری اقلام هم با توجه به استانداردهای حسابداری مشخص می‌شوند.

تنظیم ترازنامه تسعیر ارز

برای تنظیم ترازنامه تسعیر ارز باید به این نکته توجه کرد که آیا نوسانات ارز بالاست یا نه. اگر نوسانات کم باشد:

• دارایی‌ها و بدهی‌ها را باید با استفاده از نرخ ارز در تاریخ ترازنامه تسعیر کرد.
• درآمدها و هزینه‌ها به کمک نرخ ارز در تاریخ معاملات تسعیر می‌شوند.
• تفاوت تسعیر باید در صورت سود و زیان جامع شناسایی شود.

اما در شرایطی که نوسانات ارز زیاد باشد، دیگر نمی‌توان از نرخ میانگین برای دوره استفاده کرد. پس:

• دارایی‌ها، بدهی‌ها، حقوق صاحبان سهام، درامدها و هزینه‌ها با توجه به نرخ ارز در تاریخ آخرین ترازنامه تسعیر می‌شوند.

نرخ تسعیر در تاریخ معامله به معنای نرخ ارز در زمانی است که معامله انجام می‌شود.

جمع بندی

برای تعریف تسعیر ارز به زبان ساده باید بگوییم که فرایندی است که طی آن واحدهای پولی مختلف به یک‌دیگر تبدیل می‌شوند. مثلا وقتی معامله‌ای را که بر حسب دلار انجام شده است به ریال بیان و محاسبه می‌کنیم، فرایند تسعیر را انجام داده‌ایم. این کار با هدف مشخص شدن اثر تغییر نرخ ارز بر مبادلات شرکت انجام می‌شود که در صورت‌های مالی خودش را نشان می‌دهد. در حسابداری برای ثبت مبادلات بر حسب تسعیر ارز، سه روش وجود دارد: ممکن است نرخ روزانه‌ی ارز را در نظر بگیرند. این کار موجب می‌شود ثبت مبادلات با دقت بالایی انجام شود. احتمال دارد نرخ تسعیر را صورت ماهانه یا بر حسب دوره‌های مالی مشخصی در نظر بگیرند. هم‌چنین ممکن است نرخ ارز به صورت سالانه در نظر گرفته شود که این روش نسبت به دو روش قبلی با دقت پایین‌تری همراه است.

سوالات متداول با پاسخ های کوتاه

فرایندی که طی آن ارز یک کشور به ارز کشور دیگر تبدیل می‌شود. در جریان این فرایند، ارزش مبادلات است که به یک‌دیگر تبدیل می‌شود.

واحد پولی است که در تنظیم صورت‌های مالی در نظر گرفته می‌شود. مثلا واحد پول گزارشگری در ایران ریال است که مبادلات ارزی باید به ریال تبدیل و سپس ثبت شوند.

مشخص کردن اثر تغییر نرخ ارز بر مبادلات شرکت و درک این مسئله که آیا این تغییرات منجر به سود شرکت شده است یا نه.

ممکن است نرخ ارز به صورت روزانه بررسی شود؛ ممکن است تسعیر بر اساس مبلغ ماهانه ارز یا دوره‌های مالی مشخص انجام شود. هم‌چنین امکان دارد یک نرخ را به صورت سالانه در نظر بگیرند و بر اساس آن تسعیر ارز را انجام دهند که این روش به ویژه در شرایطی که نوسانات ارز بالاست، دقت بسیار پایینی دارد.

برای ثبت اقلام پولی در ترازنامه باید تسعیر بر اساس نرخ ارز در تاریخ ترازنامه ثبت شود ولی برای ثبت اقلام غیرپولی نرخ تسعیر در تاریخ انجام معامله مهم است.

اگر شرکت وارداتی باشد این مسئله موجب ضررش می‌شود ولی برای شرکت‌های وارداتی قضیه برعکس است.

ترازنامه تسعیر ارز چیست

برای‌ انعکاس‌ معاملات‌ ارزی‌ و عملیات‌ خارجی‌ در صورتهای‌ مالی‌ واحد تجاری‌ باید معاملات‌ ارزی‌ و صورتهای‌ مالی‌ عملیات‌ خارجی‌ به‌ واحد پول‌ گزارشگری‌ (ریال‌) تسعیر شود .

موضوعات‌ اصلی‌ در حسابداری‌ معاملات‌ ارزی‌ و عملیات‌ خارجی‌ عبارت‌ از این‌ است‌ که‌ چه‌ نرخی‌ برای‌ تسعیر بکار گرفته‌ شود و آثار مالی ‌ناشی از تغییر نرخ‌ ارز چگونه‌ در صورتهای‌ مالی‌ شناسایی‌ شود .

هدف‌ این‌ است‌ که‌ تسعیر معاملات‌ ارزی‌ و عملیات‌ خارجی‌ به نحوی‌ صورت‌ گیرد که‌ نتایج‌ آن‌ عموماً با آثار تغییرات‌ نرخ‌ ارز بر جریانهای‌ وجوه‌ نقد واحد تجاری‌ و ارزش‌ ویژه‌ آن‌ هماهنگی‌ داشته‌ باشد و این‌ اطمینان‌ را ایجاد کند که‌ صورتهای‌ مالی‌ تصویری‌ مطلوب‌ از نتایج‌ عملکرد ارائه‌ می‌دهد .

همچنین‌، صورتهای‌ مالی‌ تلفیقی‌، نتایج‌ مالی‌ و ارتباط‌ اقلام‌ را به گونه‌ای‌ که‌ در صورتهای‌ مالی‌ ارزی‌ قبل‌ از تسعیر نشان‌ داده‌ شده‌ است‌، منعکس‌ کند .

مطابق با استاندارد حسابداری شماره 16:

یك واحد تجاری می تواند فعالیتهای خارجی خود را به دو طریق انجام دهد:

1-معاملاتی را به ارز انجام دهد. (تسعیر معاملات)

2-دارای عملیات خارجی باشد. (تسعیر صورتهای مالی)

موضوع اصلی در حسابداری معاملات ارزی و عملیات خارجی شامل 2 مورد زیر است:

1-چه نرخی برای تسعیر بكار برود.

2-آثار ناشی از تغیير نرخ چگونه در صورتهای مالی شناسائی شود.

هدف از تسعیر معاملات ارزی و عملیات خارجی چیست؟

1-آثار تغیيرات نرخ ارز بر جریانهای وجه نقد واحد تجاری با ارزش ویژه آن هماهنگی داشته باشد( تسعیر باید طوری انجام شود كه صورت جریان وجه نقد و صورت سود زیان هماهنگی داشته باشند.)

2-صورتهای مالی تصویری مطلوب از نتایج عملكرد را ارائه دهد.

3-صورتهای مالی تلفیقی ، نتایج مالی و ارتباط اقلام را به گونه ای كه در صورتهای مالی قبل از تسعیر نشان داده شده است ، منعكس نماید.

الزامات این استاندارد برای موارد زیر است:

1-تسعیر معاملات ارزی

2-تسعیر صورتهای مالی عملیات خارجی كه از طریق تلفیق یا ارزش ویژه در صورتهای مالی واحد تجاری منعكس می شود.

3-ارائه مجدد صورتهای مالی از ریال به سایر ارزها مشمول این استاندارد نیست

4-نحوه ارائه جریانهای نقدی و تسعیر آن در استاندارد شماره 2 می باشد.

دامنه این استاندارد در مورد عملیات حفاظی فقط آن گروه از بدهیهای ارزی كه به عنوان حفاظی برای خالص سرمایه گذاری در یك واحد مستقل خارجی است را شامل میشود و سایر جنبه های عملیات حفاظی در این استاندارد مطرح نمی شود.

عملیات تسعیر ارز به طور خلاصه به شرح زیر است:

معاملات ارزی در تاریخ شناخت اولیه با نرخ ارز در تاریخ انجام معامله ثبت می شود.

اگر در رابطه به معامله فوق دارایي و بدهی مانده داشته باشد به شرح زیر در تاریخ ترازنامه تسعیر میشود:

الف) اقلام پولی. به نرخ ارز در تاریخ ترازنامه.

ب) اقلام غیرپولی پولی:

اگر به بهای تمام شده ثبت شده باشد —------به نرخ ترازنامه تسعیر ارز چیست ارز تاریخ انجام معامله.

اگر به ارزش منصفانه ثبت شده باشد--------به نرخ ارز تاریخ تعیين ارزش منصفانه.

*هزینه استهلاك و استهلاك انباشته به نرخ ارز تاریخ انجام معامله تسعیر میشود.

*ذخیره م.م به نرخ ارز در تاریخ ترازنامه تسعیر میشود.

در این رابطه صورتهای مالی شركت فرعی، وابسته،مشاركت خاص و شعبه خارجی تسعیر میشود.

عملیات خارجی اگر اگرجزءلاینفك واحد گزارشگر باشد مانند شعبه خارجی باشد:

اقلام پولی —------به نرخ ارز تاریخ ترازنامه.

اقلام غیر پولی اگر به بهای تمام شده ثبت شده باشد--------به نرخ ارز تاریخ انجام معامله.و

اقلام غیر پولی اگر به ارش منصفانه ثبت شده باشد--------به نرخ ارز تاریخ تعیین ارزش منصفانه.

درآمد و هزینه —--------------به نرخ تاریخ انجام معامله . در عمل نرخ میانگین.

و اگر جز واحد مستقل خارجی باشد:

اقلام پولی و غیر پولی —-----------به نرخ ارز تاریخ ترازنامه.

درآمد و هزینه —--------------به نرخ تاریخ انجام معامله . در عمل نرخ میانگین.

✔️ تفاوت تسعیر ارز باید بعنوان درآمد و هزینه در صورت سود و زیان انعکاس یابد.

افزایش ۲۰ درصدی نرخ تسعیر ارز در ترازنامه تسعیر ارز چیست بانک‌ها به چه معناست؟

رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی گفت: با این اقدام به نوعی پول جدید نقدینگی جدیدی وارد سیستم بانکی نمی‌شود بلکه تنها اصلاح ساختار مالی است که آن نیز در راستای اصلاح ترازنامه بانک‌ها است. همچنین در قدرت تسهیلات‌دهی بانک‌ها تاثیری ندارد البته بر روی سهام شرکت‌های بانکی می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد.

عباس آرگون در گفت‌وگو با ایلنا در مورد افزایش ۲۰ درصدی نرخ تسعیر ارز توسط بانکها گفت: این بخشنامه متناسب با موجودی ارز تاثیر متفاوتی بر روی بانک‌ها دارد و بالطبع بانک‌هایی که موجودی ارز بیشتری دارند می‌توانند سود بیشتری از این محل شناسایی کنند. البته این سود قابلیت تقسیم بین سهامداران را ندارد و به نوعی در سرمایه بانک می‌نشیند و از این محل افزایش سرمایه صورت میگیرد.

وی ادامه داد: از سویی این تصمیم به اصلاح ساختار مالی بانک‌ها کمک می‌کند باید توجه داشت که سرمایه بانک‌های ما در مقایسه با بانک‌های دنیا فوق‌العاده پایین است و همچنین کفایت سرمایه در بانک‌های ما باز این وضعیت را دارد که این افزایش می‌تواند تا حدودی آن را جبران و کفایت سرمایه را افزایش دهد.

رئیس کمیسیون پول و سرمایه اتاق بازرگانی تصریح کرد: با این اقدام به نوعی پول جدید نقدینگی جدیدی وارد سیستم بانکی نمی‌شود بلکه تنها اصلاح ساختار مالی است که آن نیز در راستای اصلاح ترازنامه بانک‌ها است. همچنین در قدرت تسهیلات‌دهی بانک‌ها تاثیری ندارد البته بر روی سهام شرکت‌های بانکی می‌تواند تاثیر مثبتی داشته باشد.

گفتنی است، بانک مرکزی در بخشنامه‌ای که آخرین روز سال ۹۸ به بانک‌ها ابلاغ کرد ضمن اعلام نرخ تسعیر ارز بانک‌ها، مجوز افزایش ۲۰ درصدی نرخ ارز را به نظام بانکی داده است.

بانک مرکزی در بخشنامه‌ای که آخرین روز سال ۹۸ به بانک‌ها ابلاغ کرد، نرخ تسعیر ارز بانک‌ها در پایان سال ۹۸ را برای یورو که قبلا ۸۵۰۰ تومان بود به ۱۰۲۰۰ تومان و دلار را که قبلا ۷۵۰۰ تومان بود به ۸۵۰۰ تومان افزایش داد.

تسعیر ارز چیست؟

در استاندارد شماره ۱۶ حسابداری تعاریف زیر برای اصطلاحات مربوط به ارز و همچنین تسعیر ارز بکار رفته است:

واحد پول گزارشگری : عبارت است از واحد پول مورد استفاده در ارائه صورتهای مالی .

ارز : عبارت است از هر واحد پولی به غیر از واحد پول گزارشگری

تسعیر*: فرایندی است که از طریق آن اطلاعات مالی مبتنی بر ارز برحسب واحد پول گزارشگری بیان شود واژه تسعیر ، گزارش معاملات منفرد ارزی برحسب واحد پول گزارشگری و همچنین برگردان یک مجموعه کامل صورتهای مالی تهیه شده بر حسب ارز به واحد پول گزارشگری را در بر می گیرد. (بند ۷ استاندارد شماره ۱۶)

نرخ تسعیر: عبارت است از نرخ تبدیل دو واحد پول به یکدیگر (شامل انواع نرخهای برابری رسمی و قراردادی و غیره ) که در فرایند تسعیر بکارگرفته میشوند.

تفاوت تسعیر: عبارت است از تفاوت ناشی از تسعیر میزان معینی از یک ارز به واحد پول گزارشگری با نرخهای تسعیر متفاوت . تفاوت ناشی از از تسویه یا تسعیر اقلام پولی ارزی با نرخهای که در ثبت اولیه این اقلام یا در تسعیر این اقلام در صورتهای مالی دوره قبل بکار رفته است باید به عنوان در آمد یا هزینه دوره وقوع شناسائی شود. (بند ترازنامه تسعیر ارز چیست ۱۶ از استاندارد ۱۶)

اقلام پول: عبارت است از وجه نقد و دارائیها و بدهیهای که قرار است به مبلغ ثابت یا قابل تعیینی از وجه نقد دریافت و پرداخت شود .

معاملات ارزی: معامله ارزی معامله است که به ارز انجام میشود یا مستلزم تسویه به ارز است . (معاملات ارزی در زمان شناخت اولیه باید براساس نرخ تسعیر در تاریخ انجام معامله به ریال ثبت شود)

محاسبه تسعیر ارز:

نحوه محاسبه تسعیر ارز برای هر ارز براساس فرمول زیر صورت میگیرد.

مانده ارز در زمان تسعیر : C

مانده ریالی قبل از تسعیر (مجموع گردش ریالی ارز مزبور بعلاوه مبالغ تسعیر قبلی): M

مبلغ ریالی که بعد از تسعیر ارز باید در حساب ثبت گردد: T

مبلغ محاسبه شده باید به حساب سود (زیان) تسعیر ارز و حساب تسعیر شده منظور گردد.

ما کالایی را در چندین نوبت فروخته ا یم و قرار است مبلغ آنرا به دلار دریافت نماییم. به فرض انتهای سال مالی است و می خواهیم طلبمان را در تاریخ ترازنامه تسعیر نماییم.قابل توجه اینکه تسعیر ارزی مشابه کلیه تعدیلات مالی انتهای سال (شناسایی هزینه استهلاک داراییهای ثابت، هزینه موجودی ملزومات، درآمد پیش دریافت، هزینه پیش پرداخت و …) ضروری است. در مقاله دیگری تعدیلات مالی توضیح داده می شود.

در تاریخ ۱۳۹۰/۰۵/۱۵ حسابهای دریافتنی به مبلغ ۳۰۰۰۰ ریال معادل ۲۰دلار بدهکار(نرخ تسعیر۱۵۰۰ریال) و در تاریخ ۱۳۹۰/۰۷/۱۰ به مبلغ ۴۸۰۰۰ ریال معادل ۳۰دلاربدهکار (نرخ تسعیر۱۶۰۰ریال) شده است